بررسی علل و عوامل موثر بر پراکنده رویی در حوزه شهری کرج و ارائه مدل مناسب جهت کنترل آن

پدیده ی توسعه ی پراکنده شهری یکی از نیروهای عمده ی موثر بر تغییرات کاربری زمین در جهان است. پراکنده رویی یکی از اشکال آشفته و ناکارآمد رشد شهر است که آرایش فضایی برنامه ریزی نشده داشته و در کشورهای توسعه یافته بر اتومبیل شخصی متکی است. بیشتر کلان شهرها و مناطق شهری با سرعتی بیش از سرعت افزایش جمعیت محدوده های خود را افزایش می دهند و اراضی پیرامونی را به خود اضافه می کنند و در نتیجه مقادیر بسیاری از زمین های زراعی و منابع طبیعی به منظور رشد شهر مورد استفاده قرار گرفته است، در حالی که به ازای سکونت هر نفر در شهر زمین بیش از اندازه ی لازم مورد استفاده قرار گرفته است. پرسشی که با مشاهده ی این پدیده مطرح می شود آن است که به چه دلیل رشد محدوده ی شهرها با سرعتی بیش از رشد جمعیت آنها اتفاق می افتند؟ ضرورت علمی این پژوهش شناسایی عوامل ایجاد کننده ی پدیده ی پراکنده رویی در قلمرو مورد مطالعه و برداشتن گامی در راستای شناخت هر چه بهتر پدیده ی پراکنده رویی است. همچنین از لحاظ ضرورت کاربردی بسیاری از مطالعات نشان داده است که مسائل به وجود آمده توسط چنین الگوی رشدی که به شهرها تحمیل می شوند هزینه های سنگینی را برای شهر، اعم از ساکنین یا مدیران شهری در پی دارند. این پژوهش کار خود را با پرسشهایی آغاز کرده است که پاسخ اولیه ی آنها با استفاده از مطالعه ی اکتشافی دیدگاهها و نظرات صاحب نظران بدست آمده اند. سپس با بدست آوردن مدل مفهومی از ادبیات نظری به عنوان بنیان نظری پژوهش، متغیرهایی که از دیدگاه این چارچوب باید مورد توجه و برنامه ریزی قرار گیرند در تحلیل اولیه ی جمعیتی، اقتصادی، کالبدی و مدیریتی با روشهای کمی و کیفی قرار گرفته و نتایج حاصل از این تحلیل ها نیز از طریق فراتحلیل swot وارد فرآیند برنامه ریزی استراتژیک شده اند. بنابراین هدف از انجام این پژوهش بدست آوردن دیدی روشن تر و جامع تر نسبت به شرایط رشد و گسترش فضایی شهر بوده و با توجه به رویکرد و هدف این پژوهش بهترین مسیر برای انجام کار روش توصیفی است. چرا که پژوهش توصیفی هم می تواند کل نگر و هم جزء نگر باشد و می تواند با پرسش های از پیش تعیین شده و دامنه ی محدود پژوهش آغاز شود. رویکرد توصیفی برای تبیین و مطالعه ی پدیده هایی که به صورت طبیعی رخ می دهند و قابل کنترل و آزمایش نیستند مفیدتر است. به منظور استفاده از روش توصیفی در این پژوهش به مطالعه ی موردی پرداخته ایم که روشی سیستماتیک برای پرداختن به یک پدیده، جمع آوری داده درباره ی آن و تحلیل داده ها و گزارش نتایج است.در درون مطالعه ی موردی از روش اسنادی و کتابخانه ای برای جمع آوری داده ها استفاده شده است. داده های مورد استفاده در این پژوهش با روش اسنادی و کتابخانه ای و با استفاده از طرح های پیشین جامع و تفصیلی مصوب کرج و نیز مطالعات مهندسین مشاور پرداراز در راستای طرح ساماندهی حریم شهر کرج جمع آوری شده است. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها و تحلیل اولیه ی جمعیتی، اقتصادی، کالبدی و حقوقی از روشهای عمدتاً کیفی و تحلیل عمقی استفاده شده است. همچنین با استفاده از روش هم سنجی تصویری نسبت به پراکنش جغرافیایی و وضعیت فضایی اطلاعات و داده ها در سطح شهر و حریم آن به استنتاج و تحلیل دست یافته ایم. نتایج حاصل از این تحلیل عمقی و شناخت از ویژگی های اجتماعی- جمعیتی، اقتصادی- فعالیتی، کالبدی- فضایی و مدیریتی- حقوقی به صورت جداول قوت، ضعف، فرصت و تهدید در هر زمینه استخراج شده و این جداول به عنوان ورودی تحلیل ثانویه با استفاده از مدل خلاصه تحلیل عوامل استراتژیک(sfas) مورد استفاده قرار گرفته است. پژوهش حاضر به منظور طی مراحل برنامه ریزی استراتژیک و تدوین چشم انداز، از میان مدلهای موجود برای چشم اندازسازی، مدل "ارگون" را برگزیده است و بر مبنای آن چشم انداز حوزه شهری کرج را تدوین کرده است و پس از تدوین چشم انداز، برای دستیابی به راهبردها و فراتحلیل یافته های حاصل از sfas، از مدل تحلیل swot استفاده شده است. در پایان آنچه به دست می آید مهمترین عوامل اثر گذار بر شکل گیری الگوی رشد پراکنده در محدوده و حریم شهر کرج است که به ترتیب اهمیت عبارتند از: 1. فساد اقتصادی، ولع مالکیت زمین و زمین خواری 2. گرانی مسکن و کمبود مسکن برای اقشار کم درآمد در داخل محدوده شهر 3. تفاوت معنی دار قیمت زمین میان محدوده ی شهر و حریم شهر 4. فقدان مدیریت یکپارچه و تداخل وظایف سازمان ها و نهادهای مسئول و در نتیجه ضعف نظارت موثر بر گسترش شهر کرج